Esnaf ve Sanatkârlar Açısından Afetler Sonrası Zaaf Analizi Çevrimici Toplantısı Tamamlanmadı
Dünya Esnaf ve Sanatkârlar Derneği/Ahi Enstitüsü İçişleri Bakanlığı Sivil Toplum İlişkiler Genel Müdürlüğü desteğiyle yürüttüğü “Anadolu'nun ahisiz, Türkiye'nin ailesiz projesi” kapsamında kritik bir çevrimiçi toplantıya imza attı. Gazeteci-Yazar ve Ahi Ensititüsü Başkanı Fehmi Çalmuk moderatörlüğünde gerçekleştirilen “Esnaf ve Sanatkârlar Açısından Afetler Sonrası Zaaf Analizi” başlıklı toplantıda, Hatay ve Adıyaman esnafının karşılaştığı ağır mali yükler ve yapısal sorunlar sert ifadelerle dile getirildi. Esnaf başkanları, bölgede toparlanmanın 7-8 yıl süreceğini belirterek, devletten mali yükümlülükler konusunda acil "nefes aldırma" talep etti.
Hatay: %85'i Yıkıldı, Basit Usulde Kalmak Şart
Toplantının açılışında konuşan Hatay Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği Başkanı Aziz Fatih Yılmaz, 6 Şubat depremlerinin Hatay’ı Türkiye’nin ekonomik ve sosyal açıdan en ağır yıkımına uğratan il yaptığını vurguladı. Ticaretin ana merkezinin bulunduğu Antakya ilçesinin %85'inin yıkıldığını aktaran Yılmaz, esnafın hâlâ "30'a yakın prefabrik çarşıda" faaliyet yürüttüğünü ve tam kapasiteye ulaşamadıklarını belirtti.
Yılmaz, toparlanma sürecinde vergilendirmenin kilit rol oynadığını ifade ederek, acil taleplerini dile getirdi:
"Basit usulün devamı Hatay esnafı için bir tercih değil zorunluluktur."
Düşük vergi yükü ve sade bir sistemin şart olduğunu belirten Yılmaz, aksi takdirde gerçek usule geçişin özellikle küçük esnafta "işletmelerin kapanmasına yol açacağını," "gelir kaybına yol açacağını" ve "işsizliğin artmasına yol açacağını" savundu.
Krediler ve Primler Esnafı Tüketiyor
Hatay'da borç yükünün esnafı zorladığını belirten Yılmaz, yaklaşık 9.000 esnafın kullandığı KOSGEB ve Esnaf Kredi Kefalet Kooperatiflerinden alınan 400.000 TL kredinin ödemelerinin gelmeye başladığını hatırlattı. Bu mali yükün altından kalkılamayacağını şu sözlerle ifade etti:
"Mücbir sebep süresinin uzatılması [gerekir]. Borçlar faizsiz ve uzun vadeli yapılandırılmalı."
"Esnafın borçları 24 ay taksitle ödemesi mümkün değil."
Yılmaz ayrıca, yüksek elektrik faturalarının da sorun olduğunu, bunun nedeninin kayıp/kaçak elektriğin maliyetinin "abonelere bölünüyor" olması olduğunu söyledi. Başkan Yılmaz, deprem bölgelerine "pozitif ayrımcılık yapılmasını gerektiğini" belirterek, vergi ve elektrik tarifelerinde "en az 5 yıl" süresince cazip hale getirilmiş ayrı bir paket hazırlanmasını talep etti.
Yeni kurulacak işletmeler için ise hibe yerine, makine ve teçhizat yardımı ile "uzun vadeli krediler verilmesi lazım" talebini iletti.
Adıyaman'dan Acı Tablo: "Esnaf Can Çekişiyor"
Adıyaman Madeni Sanatkârlar Esnaf Odası Başkanı Mahmut Yücel de Hatay'daki sorunların Adıyaman'da da geçerli olduğunu belirterek, esnafın durumunu çok daha sert ifadelerle özetledi:
"Zaten can çekişiyor esnaf. Yani vergi yüküyle can çekişiyor. Sigorta primleriyle can çekişiyor. Bağkur primleriyle can çekişiyor."
Yücel, Adıyaman'ın eski halini almasının "7-8 yıldan önce" mümkün olmadığını, çünkü "altyapısı yok, üst yapısı %65 yıkıldı" diyerek, bu süreçte esnafa "nefes aldırmak lazım" çağrısında bulundu.
Başkan Yücel’in aktardığı bilgilere göre, Maliye denetimleri deprem bölgesinde olmasına rağmen devam ediyor ve "basit usuldeki esnafa ceza yazıp gitmesi" gibi uygulamalar görülüyor.
Yücel, esnafın en büyük zorluklarından birini KOSGEB kredilerinin geri ödemeleri oluşturduğunu belirtti. 350.000 TL kredi alan bir esnafın yaklaşık 116.660 TL taksit yatıracağını ve bu ödeme planının esnafa "büyük geldiğini" vurguladı.
Bağkur Primleri ve Federasyon Eleştirisi
Yüksek Bağkur primlerinin (8.500 TL - 9.000 TL) esnafı bunalttığını belirten Yücel, Bağkur emeklilerinin (esnaf emeklisi) devlet memurlarına kıyasla çok düşük maaş almasını eleştirdi. Yüksek prim yatırmanın maaşı düşürdüğü bir sistemin olduğunu belirtti:
"Bana diyor ki sen çok fazla yatırdığın için maaşın kademeli düşmüş diyor. Ya böyle bir şey olur mu?"
Yücel, esnafın bu yüklerin altından çıkamayarak "eleman çıkarıyor" veya "kepenki kapatacak, kapıya kilidi vuracak o mesleğini başka şehirde icra edebilirse edecek" noktasına geldiğini aktardı.
Ayrıca Mahmut Yücel, federasyonların esnaf camiasına faydasını sorgulayarak, kendi federasyon başkanının deprem sürecinde sadece "bir saat kaldı çekti gitti" sözleriyle eleştirdi ve "federasyonların kalkması lazım" talebinde bulundu.
Çalmuk'tan Katılmayan Başkanlara Sert Tepki
Toplantı moderatörü ve DSED Başkanı Fehmi Çalmuk, projenin amacının, mevcut federasyonların ve birliklerin yapamadığı bu tür çalışmaları yaparak "katkı sağlamak" olduğunu belirtti.
Çalmuk, toplantıya davet edilen TESK Başkan Vekili (Diyarbakır Esnaf Sanatkarlar Birliği Başkanı) ve Ayakkabıcılar Federasyonu Başkanının esnafhabertv.com sitesinde TŞOF Genel Başkanının federasyon ve birlik başkanlarına yönelik düzenlediği toplantı hakkında yayımlanan bir haber nedeniyle tepki olarak katılmayacaklarını WhatsApp mesajıyla bildirdiklerini açıkladı.
Başkan Çalmuk, afet sonrası esnafın sorunlarının konuşulduğu böylesi önemli bir toplantıya mazeretsiz katılmama tavrını "esnaf başkanlarına yakışmadığını" ve "çok ayıp bulduğunu" belirterek, katılımcı başkanlardan, taahhüt edilen katılımların gerçekleşmemesi nedeniyle özür diledi.
Toplantı sonunda Hatay Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği Başkanı Aziz Fatih Yılmaz, 24-30 Kasım tarihleri arasında Hatay Mobilya Fuarı'nın dördüncüsünü deprem sonrasında ilk defa Expo alanında düzenleyeceklerini duyurdu.
TEMEL TESPİTLER VE ZAAF ANALİZİ
Toplantıda, Hatay ve Adıyaman’daki esnaf temsilcileri, ticari hayatın hâlâ tam kapasiteye ulaşamadığını ve toparlanmanın uzun yıllar alacağını belirten çarpıcı tespitlerde bulundu:
• Ağır Yıkım ve Geçici Çözümler: Hatay’da ticaretin ana merkezi olan Antakya ilçesinin %85'i yıkılmış durumdadır. Esnaf hala "30'a yakın prefabrik çarşıda" faaliyet yürütmektedir. Yeni iş yerlerine taşınma süreci tahminen "2026'dan sonra" başlayacaktır. Adıyaman’ın ise altyapısının kalmadığı ve üst yapısının %65 yıkıldığı göz önüne alındığında, eski halini alması "7-8 yıldan önce" mümkün değildir.
• Mali Baskı ve Borç Yükü: Esnaf, yüksek vergi, sigorta ve Bağkur primleri altında "can çekişiyor". Bağkur primleri 8.500 TL - 9.000 TL seviyelerine ulaşmıştır. Hatay'da 9.000 esnafın kullandığı KOSGEB ve Esnaf Kredi Kefalet kredilerinin ödeme süreleri gelmiş, Adıyaman’da ise 350.000 TL kredi alan esnafın 9 ayda 116.660 TL gibi yüksek taksitler ödemesi gerekmektedir; bu durum esnafa "büyük geldi".
• Kayıp/Kaçak Bedeli: Yüksek elektrik faturalarının nedeni, bölgedeki kayıp/kaçak elektriğin maliyetinin abonelere bölünmesidir.
• Maliye Denetimleri: Deprem bölgesi olmasına rağmen Adıyaman'da sanayi sitesinde her gün maliye denetimleri yapılmakta ve "basit usuldeki esnafa ceza yazıp gitmesi" gibi uygulamalar görülmektedir.
• Sosyal Göç ve Kapatma Eğilimi: Göç eden esnafın tam olarak geri dönmemesi ticaret hacmini daraltmıştır. Yüksek maliyetler ve giderlerin altından kalkılamaması nedeniyle esnaf "eleman çıkarıyor" veya en pratik yöntem olarak "kepenki kapatacak, kapıya kilidi vuracak" noktasına gelmiştir. Adıyaman'da ev kiraları 20.000 TL'den aşağı değildir.
• Emeklilik Sistemi Eşitsizliği: Bağkur emeklisinin (esnaf emeklisi) devlet memurlarına kıyasla çok düşük maaş alması (19.150 TL örneği verildi) eleştirilmiş, yüksek prim yatırmanın maaşı kademeli olarak düşürmesi gibi "böyle bir şey olur mu" denilen bir durum olduğu belirtilmiştir.
STRATEJİK ÇÖZÜM VE ÖNERİLER
Toplantıya katılan oda başkanları, devletin bölgedeki toparlanmayı hızlandırmak ve esnafa "nefes aldırmak" için acilen aşağıdaki adımları atmasını talep etti:
1. Vergi ve Borç Yapılandırması (Acil Talepler):
• Basit Usulün Devamı: Basit usul vergilendirmenin devam etmesi "tercih değil zorunluluktur". Gerçek usule geçiş "işletmelerin kapanmasına yol açacaktır".
• Borç Yapılandırması: Mücbir Sebep süresi uzatılmalı; borçlar "faizsiz ve uzun vadeli yapılandırılmalı", zira "24 ay taksitle ödemesi mümkün değil".
• Pozitif Ayrımcılık: Deprem bölgelerine "pozitif ayrımcılık yapılmasını" gerekmektedir. En az 5 yıl süreyle vergi ve elektrik tarifelerinde "cazip hale getirilmiş ayrı bir paket" hazırlanmalıdır.
f• Uzun Vadeli Kredi: Yeni kurulacak işletmelerde, yıkılan dükkanlar için makine ve teçhizat yardımı "hibe değil de uzun vadeli krediler verilmesi lazım".
• Kıdem Tazminatı Fonu: Personel için ödenecek kıdem tazminatında kullanılmak üzere bir fon oluşturulması gereklidir.
• Kredi Erişim Kolaylığı: Esnaf Kredi Kefalet Kooperatiflerinde finansmana erişim zorluğuna ve "3 ay, 4 ay bekleme süresi" olmasına neden olan plasman (finansman) yetersizliği giderilmelidir.
3. Yapısal Düzenlemeler:
• Ulaşım Desteği: Akaryakıtta KDV ve ÖTV indirimi yapılmalıdır. Cumhurbaşkanı'nın seçim öncesi verdiği "ÖTV ve KDV almayacağız, indirimli araçlar vereceğiz" sözünün hayata geçirilmesi beklenmektedir.
• Bağkur Primleri: İşverenler için emeklilik gün sayısının 9.000 günden 7.200 güne düşürülmelidir.
• Eğitim Altyapısı: Mesleki eğitime ve çıraklık eğitimine önem verilmeli, mesleki eğitimin geliştirilmesi ve eğitim altyapısının güçlendirilmesi gerekmektedir.
Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği Başkanı Aziz Fatih Yılmaz, 24-30 Kasım tarihleri arasında deprem sonrasında ilk defa Hatay Mobilya Fuarı'nın dördüncüsünün Expo alanında düzenleneceğini duyurdu. Bu fuarın, "şehrimizin ekonomisine esnaf sanatkarımızın kalkınmasına faydalı olacağına inanıyoruz" dedi.
